“Është e drejta jote të besosh në një zot. Është e drejta jote të besosh se njëbrirëshat jetojnë brenda këpucëve të tua – nuk më plas aspak. Por atë ditë kur ti të më thuash si duhet t’i mbath unë këpucët që të mos trazoj njëbrirëshat, e kam një problem me ty. Atë ditë kur ti të fillosh të përziejsh njëbrirëshat në vendimet për drejtimin e këtij vendi, e kam një problem shumë TË MADH me ty.” – Matthew Shultz
Autori këtu flet për respektin e lirive individuale dhe shprehet kundër imponimit të besimeve personale tek të tjerët, veçanërisht kur këto besime përfshihen në politika publike. Kjo është një pikëpamje që mund të mbështetet duke u bazuar në disa parime dhe ide që janë themelore për shoqëritë demokratike dhe të lira. Në princip, këtu flitet për disa tema të rëndësishme.
Liria e mendimit dhe e besimit
Në shoqëritë demokratike, njerëzit kanë të drejtën të kenë besime dhe mendime të ndryshme. Kjo përfshin besime fetare, por gjithashtu dhe ide politike, filozofike, artistike, shkencore, etj. Në një shoqëri të lirë, nuk duhet të ketë sanksione ose kufizime të padrejta për shprehjen e këtyre besimeve ose mendimeve.
Gjithsesi, liria e mendimit dhe e besimit është një e drejtë themelore e një rendi demokratik, por ajo nuk është absolute. Kjo do të thotë se ka kufizime kur besimet ose veprimet që rrjedhin nga këto besime kërcënojnë të drejtat e të tjerëve, sigurinë publike, ose interesin e përgjithshëm të shoqërisë.
Një parim i përgjithshëm është se liria e individit përfundon aty ku fillon liria e tjetrit. Kjo do të thotë se një individ nuk ka të drejtë të ushtrojë lirinë e tij në mënyrë që dëmton të tjerët ose shoqërinë në tërësi. Për shembull, nëse dikush beson në dhunë si një mjet për të arritur qëllimet e tij dhe vepron në përputhje me këtë besim, shoqëria ka të drejtë të ndërhyjë për të mbrojtur të tjerët dhe për të ruajtur paqen publike.
Nëse besimet ose mendimet e një personi janë të dëmshme për shoqërinë, mënyra më e mirë për t’i trajtuar ato është përmes dialogut, arsimimit, dhe nxitjes së mirëkuptimit të ndërsjellë. Censura ose kufizimet e lirisë së të shprehurit duhet të jenë zgjidhja e fundit dhe të përdoren vetëm kur është e domosdoshme për të mbrojtur të drejtat e të tjerëve dhe për të ruajtur qëndrueshmërinë e shoqërisë. Çdo kufizim i lirisë së mendimit ose besimit duhet të jetë i ligjshëm, i proporcionuar aq sa nevojitet, dhe i krejtësisht i nevojshëm në mënyrë që të mos cënohet rendi demokratik i shoqërisë.
Respekti për privatësinë
Nëse dikush beson se “njëbrirëshat” jetojnë brenda këpucëve të tij, kjo është një çështje private që nuk duhet të prekë të tjerët. Njerëzit duhet të kenë të drejtën të jenë të lirë në jetën e tyre private dhe në mënyrën se si i shprehin dhe praktikojnë besimet e tyre.
Por, kur njerëzit vendosin t’i shprehin mendimet e tyre në publik, ata janë duke i futur ato mendime në diskursin publik dhe kësisoj duhet të jenë të gatshëm për t’i përballur kritikat apo reagimet e ndryshme që mund të vijnë si rezultat. E drejta e privacisë nuk mbron automatikisht mendimet e shpallura publikisht nga kritika që mund të bëhet ndaj tyre.
Kritika konstruktive, debati dhe diskursi janë pjesë e thelbësore e shoqërive demokratike dhe të lira. Ato janë mjetet me të cilat ne kontrollojmë dhe sfidojmë mendimet dhe ideologjitë, përmirësojmë argumentet tona dhe mësojmë nga të tjerët. Kritika është gjithashtu një mënyrë për të mbrojtur të drejtat e të tjerëve dhe për të ruajur interesin publik kundër mendimeve të dëmshme.
Por duhet të theksojmë se kritika duhet të jetë e drejtuar kundër mendimeve dhe argumenteve, asnjëherë personave që i shprehin ato. Ofendimet personale, fyerjet, dhe sulmet ndaj identitetit të dikujt janë të papranueshme dhe nuk kontribuojnë në një diskutim të shëndetshëm dhe konstruktiv. Kritika duhet të jetë e bazuar në argumente dhe fakte dhe duhet të synojë për të përmirësuar debatin në mënyrë që të kuptojmë më mirë njëri-tjetrin.
Sekularizmi ose ndarja e pushtetit nga feja
Ky koncept, i njohur gjithashtu si “sekularizmi”, sugjeron se politikat dhe ligjet publike duhet të jenë neutrale ndaj çdo besimi fetar. Nëse besimet personale fillojnë të përzihen me politikat publike, kjo mund të krijojë konflikte dhe të çojë në padrejtësi.
Në shoqëritë e lira dhe demokratike, është e rëndësishme që të gjithë qytetarët të kenë të drejtën për të ushtruar lirinë e mendimit dhe besimit. Përfshirja e besimeve fetare në rregullore dhe ligje publike mund të çojë në konflikte dhe padrejtësi, sepse kjo mund të favorizojë disa besime në dëm të të tjerëve, ose të mohojë të drejtat dhe liritë e atyre që nuk i ndajnë ato besime.
Interesi i përgjithshëm i shoqërisë përfshin respektimin e lirive dhe të drejtave të të gjithë qytetarëve, përfshi lirinë e mendimit dhe besimit. Në një shoqëri të ndërlikuar dhe të shumëllojshme siç janë shoqëritë moderne, qytetarët kanë një gamë të gjerë mendimesh, besimesh dhe vlerash. Sekularizmi siguron se asnjë grup besimi nuk do të favorizohet mbi të tjerët në nivelin e politikave dhe ligjeve publike.
Nëse shteti favorizon ose mbron disa besime në dëm të të tjerëve, kjo mund të çojë në konflikte të brendshme, diskriminim dhe ndarje sociale. Kjo nuk është në interesin e përgjithshëm të shoqërisë, e cila përfiton nga stabiliteti, paqja dhe harmonia sociale.
Pra, sekularizmi, duke garantuar neutralitetin e shtetit ndaj çdo besimi fetar, promovon barazinë, tolerancën dhe lirinë e mendimit dhe besimit. Ai gjithashtu ndihmon në mbrojtjen e interesit të përgjithshëm të shoqërisë nga konfliktet dhe polarizimet që mund të lindin kur besimet fetare përfshihen në politikat dhe ligjet publike.
Liria e zgjedhjes për çdo individ
Nëse një person fillon të imponojë besimet e tij mbi të tjerët, kjo kufizon lirinë e zgjedhjes për të tjerët. Në një shoqëri demokratike, çdo person duhet të ketë të drejtën të bëjë zgjedhje të pavarura duke u bazuar në besimet e tij, sigurisht pa dëmtuar dikë tjetër.
Argumenti bazohet në parimin e lirive individuale dhe autonomisë personale që janë themele të shoqërive demokratike. Çdo person ka të drejtën për të formuar dhe për të ushtruar besimet e tij në mënyrën që ai vetë e shikon më së miri, përsa kohë kjo gjë nuk shkel të drejtat e të tjerëve ose nuk shkakton dëme të papranueshme për shoqërinë.
Kur një person fillon të imponojë besimet e tij mbi të tjerët, ai po i shkel ato të drejta. Ai po i mohon atyre njerëz të drejtën për të formuar dhe ushtruar besimet e tyre siç ata duan, dhe po i kufizon në zgjedhjet e tyre. Kjo është e padrejtë dhe e papranueshme në një shoqëri demokratike.
Interesi i përgjithshëm i shoqërisë mbështet respektin për lirinë e mendimit, besimit dhe për një autonomi individuale. Shoqëria përfiton kur çdo individ ka të drejtën për të bërë zgjedhje të pavarura dhe për të jetuar sipas besimeve të tij, pa ndikimin e padrejtë ose kufizimet e imponuara nga të tjerët.
Ky argument nuk është i kufizuar vetëm në kontekstin e besimeve fetare. Ai gjithashtu vlen për besimet politike, filozofike, kulturore, etj. Në çdo rast, respekti për autonominë individuale dhe lirinë e mendimit dhe besimit është i rëndësishëm për të ruajtur një shoqëri të lirë dhe demokratike.
Që ta përfundojmë, në një shoqëri demokratike, besimet individuale, qofshin ato me natyrë fetare, filozofike apo politike, kanë të drejtën për të ekzistuar dhe për të qenë të respektuara. Megjithatë, këto besime nuk duhet të kufizojnë liritë dhe të drejtat e të tjerëve, apo të dëmtojnë stabilitetin e shoqërisë. Sekularizmi garanton se shoqëria mbetet e drejtë dhe e barabartë për të gjithë. Prandaj, respekti për lirinë individuale dhe autonominë personale është thelbësor për ruajtjen e një shoqërie të lirë dhe të barabartë.